Câu hỏi

Khi nông dân chúng tôi nói chuyện về trồng lúa, trồng rau, trồng thanh long thường hay tranh cãi về chất kích thích tố sinh trưởng, có người gọi là chất điều hòa sinh trưởng, người nói cần xài vì làm cho cây khỏe người thì nói không vì có hại cho cây trồng và người tiêu thụ nên tôi muốn hỏi vậy thực sự mấy loại thuốc gọi là kích thích sinh trưởng có nên dùng không, có lợi hay có hại? (Ông Lê Hữu Thời, xã Lợi Bình Nhơn, thành phố Tân An)

Trả lời

Trước tiên, chúng ta cần biết chất kích thích sinh trưởng hay còn gọi là chất điều hòa sinh trưởng là các chất được tất cả các loại thực vật tạo ra một cách tự nhiên để điều hóa quá trình sinh trưởng của chính nó, có chất này thực vật mới có thể nẩy mầm, ra hoa, kết trái, tạo hạt bình thường. Dựa vào tính chất hóa sinh của nó, nghiên cứu khoa học đã có thể chiết xuất và tổng hợp nhân tạo các hợp chất có đặc tính tương tự để đưa vào canh tác nhằm điều chỉnh quá trình sinh trưởng của cây trồng theo ý muốn. Các chất kích thích sinh trưởng phổ biến có: Auxin, Cytokynin và Gibberellin.

Chất Auxin tự nhiên có nhiều ở phần chồi, ngọn, rễ và có tác dụng thúc đẩy cây trồng phát triển theo chiều ngang nên thường được dùng để kích thích ra rễ lúc chiết cành, giâm cành, giảm rụng lá, rụng nụ, rụng trái non... Các chất tổng hợp nhân tạo có tác dụng như auxin là: IAA (β-indol-acetic acid), NAA (napthalen-acetic acid), PAA (phenyl-acetic acid). Điểm cần lưu ý về đặc tính của auxin cũng như các loại kích thích tố sinh trưởng khác là nếu hiện diện với lượng thấp, vừa đủ sẽ có tác dụng thúc đẩy sự sinh trưởng nhưng nếu với một lượng lớn hoặc nếu bị biến đổi cấu trúc hóa học ban đầu thì lại có tác động kìm hãm sinh trưởng, điển hình như thuốc diệt cỏ 2,4 - D hoặc như 2,4,5 - T (trichloro-phenoxy-acetic acid) có thể biến đổi tạo ra chất 2,3,7,8 - tetrachlorodibenzo-p-dioxin là chất cực độc với người và động vật nên hiện nay hầu như tất cả các nước trên thế giới đều đã cấm lưu hành 2,4,5 - T. Cần nói thêm hợp chất tổng hợp 2,4,5 - T với 2,4 - D và picloram chính là chất độc màu da cam Agent Orange mà sự độc hại của nó như thế nào chúng ta đều đã rõ. Theo tính chất tác động 2 chiều thuận - nghịch nên gọi là chất “điều hòa sinh trưởng” thì thích hợp và tích cực hơn là chất “kích thích sinh trưởng”.

Chất Cytokinin tự nhiên được tạo ra ở rễ cây để thúc đẩy đâm chồi, phân cành, nẩy mầm và kéo dài thời gian bảo quản nông sản nên thường được sử dụng khi cần kích thích cây trồng phát triển mạnh ở giai đoạn cây con và tăng thời gian bảo quản rau, quả sau khi thu hoạch. Hợp chất Cytokinin tự nhiên đầu tiên được tìm ra từ hạt bắp là Zeatin, sau đó có các hợp chất được tổng hợp và đưa vào ứng dụng có BA (kinetin - benzyl - adenin, BAP (benzyl - amino - purine), TDZ (thidiazuron).

Chất Gibberellin (GA) thì xuất phát đầu tiên từ nghiên cứu hiện tượng lúa von gây ra do nấm Fusarium, sau này đã tìm được đến 136 loại GA, tuy nhiên chỉ có GA3 và gần đây có thêm GA4 và GA7 được đưa vào ứng dụng trong sản xuất; trong đó, điển hình về trường hợp sử dụng phổ biến GA3 là các chế phẩm dùng vuốt tai trái thanh long. Gibberellin tự nhiên sinh ra từ phôi hạt, lá non, rễ non, trái non và có tác dụng thúc đẩy thực vật tăng trưởng theo chiều dọc nên thường được sử dụng khi muốn thúc đẩy cây vươn lóng, hạt và củ nẩy mầm mạnh, phá miên trạng hạt giống, tăng ra hoa nên có tính chất tương đồng với auxin.

Nếu xem xét các tác dụng như giúp cây trồng nẩy mầm, ra rễ mạnh, tăng trưởng nhanh, nâng cao năng suất, phá miên trạng hoặc giữ miên trạng hạt giống lâu dài để bảo quản, điều chỉnh thời gian ra hoa để tạo sản phẩm trái vụ, làm thay đổi tỷ lệ hoa đực và hoa cái, tạo trái không hạt, điều chỉnh độ chín, giảm rụng nụ, rụng hoa, rụng trái hoặc ngược lại chặn tiến trình ra hoa như khi trồng thuốc lá thì sử dụng các chất kích thích tố sinh trưởng là có lợi; tuy nhiên phải với điều kiện là sử dụng đúng lúc, đúng liều lượng, đúng loại và đúng cách dùng; còn nếu sử dụng sai và lạm dụng như tăng số lần sử dụng, tăng liều lượng, tăng nồng độ thì sẽ làm cho cây trồng kiệt sức vì khai thác nghịch tự nhiên, bề ngoài nông sản có thể đẹp nhưng mau hư, chất lượng kém và quan trọng hơn hết là sự tồn dư chất kích thích tố sinh trưởng trong nông sản rất có hại cho sức khỏe người tiêu thụ, lúc này thì chất kích tố sinh trưởng trở thành yếu tố có hại!

Trên đây là các đặc tính căn bản của các loại chất điều hòa sinh trưởng hay kích thích sinh trưởng, còn về cơ chế tác dụng chi tiết và cách thức phối hợp sử dụng với nhau thì không đơn giản. Vì vậy, đối với bà con nông dân vấn đề thực tế là chỉ cần biết trong giới hạn nhất định là thành phần, tính chất và cách sử dụng ghi trên nhãn của các loại chế phẩm đơn thuần chất kích thích sinh trưởng hoặc các loại phân bón lá có chứa chất kích thích sinh trưởng và sử dụng đúng theo hướng dẫn của nơi sản xuất, không tự ý thay đổi liều lượng, cách dùng và nhất là tuyệt đối không sử dụng các sản phẩm không có trong danh mục cho phép lưu hành của Nhà nước. Khi còn bất kỳ vướng mắc nào đều nên liên hệ trao đổi với các cơ quan, nhân viên chuyên môn./.

Lương Lễ Dũng